Gemeenten als regieorganisatie

Tim Kooij Senior Account Manager

4 maart 2024

Gemeenten als regieorganisatie

Van ‘ravijnjaar’ 2026 naar een cloudgedreven 2030

Gemeenten lopen in het “ravijnjaar” 2026 ongeveer 3 miljard euro mis aan overheidsfinancieringen. Met ingang van dat jaar wil het Rijk de uitkering aan de gemeente structureel verlagen. De rol van de overheid wordt mede onder druk van bezuinigingen, kleiner en anders. De rol van de gemeente wordt groter. Hoe gaan gemeenten hiermee om? Welke keuzes moeten zij maken en welke rol speelt IT hierin? En wat komen zij tegen in hun route naar 2030?

Belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen gaan onze nabije toekomst bepalen, zoals de impact van het woningtekort, de vergrijzing en klimaatverandering. Het is geen sinecure om leefbare wijken met meer groen en water te combineren met huisvesting voor inwoners en bedrijven. Voor die grote en belangrijke dossiers zoals wonen, werken, gezondheid en groei, is een strategische en planmatige aanpak een vereiste.

Selfservice voor burgers en Saas voor het bedrijfsbureau

De rol van IT wordt belangrijker omdat naast deze maatschappelijke verschuivingen ook technologische ontwikkelingen een grote rol spelen. Digitalisering beïnvloedt niet alleen de eigen IT-omgeving van gemeenten, maar ook de interactie tussen burgers, bedrijven en de overheid. Zoals de implementatie van selfservice-pakketten voor burgers, waarmee het digitaal aanvragen van een rijbewijsverlenging vereenvoudigd wordt.

Deze ontwikkelingen hebben een directe impact op de IT-huishouding van gemeenten. Zo moet de toenemende ‘verSaasing’ gemeenten wendbaarder en efficiënter maken. Tegelijkertijd levert dat zorgen op ten aanzien van beveiliging en weerbaarheid. VNG publiceerde vorig jaar een rapport met daarin de volgende cijfers:

Bijna alle (97%) gemeenten gebruiken SaaS
In 2025 wordt verwacht dat het aandeel van Saas in het totale applicatielandschap gestegen is naar 70%
46% vindt zich voldoende ‘in control’ t.a.v. BIO/AVG op SaaS

En op het gebied van het platform of de infrastructuur als publieke clouddienst:

68% gemeenten gebruiken PaaS of IaaS waarvan 91% MS Azure
40% vindt zich voldoende in control t.a.v. de Baseline Informatieveiligheid Overheid (BIO) en de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) op PaaS/IaaS
38% verwacht een grote (>20%) stijging van ICT kosten door de cloudtransitie

Te weinig kennis en mankracht op IT-gebied

Deze cijfers geven aan dat er bij de twee belangrijke bewegingen ‘verSaasing’ en ‘clouddiensten’ de gemeente tekort schiet als het gaat om kennis en middelen. Juist omdat de IT-ontwikkelingen elkaar zo snel opvolgen, is voor een toekomstbestendig IT-beleid die kennis hard nodig. Hoe kan een gemeente gebruik maken van AI om haar dienstverlening te verbeteren? Wat wordt de rol van domotica en IoT om ouderen langer zelfstandig te laten wonen? Dat is geen science fiction, het zijn twee vragen die nú al relevant zijn.

Die ontwikkelingen voeden de vraag naar gebruiksvriendelijke toepassingen en de groei van Saas-oplossingen. Ze bieden flexibiliteit en gebruiksgemak, vandaar dat het motto van gemeenten vaak is: “abonneren in plaats van investeren”. Tegelijkertijd betekent de toename van Saas dat er meerdere applicaties in de cloud gebruikmaken van centrale, gemeentelijke data. En dat vormt vervolgens een mogelijk beveiligingsrisico.

Hetzelfde onderzoek geeft dan ook aan dat minder dan de helft van de ondervraagden zich ‘in control’ voelt ten aanzien van de BIO en de AVG. NIS2 (Network and Information Security directive) werd in dit onderzoek nog niet meegenomen, maar ook daar moeten gemeenten rekening mee houden. Het is een signaal dat alle technologische mogelijkheden ook risico’s met zich meebrengen en voortdurende aanpassingen en verbeteringen vragen om de informatieveiligheid te waarborgen. Het is vooral een signaal dat gemeenten zich nog niet in staat voelen om hier adequaat op te reageren.

Het ICT-volwassenheidsniveau van gemeenten is daarom steeds vaker onderwerp van gesprek. De gemeente kan en wil niet alles meer zelf doen, maar wil ook niet volledig afhankelijk zijn van leveranciers. En toch moeten zij stappen zetten om hun digitale transformatie te realiseren. Dus rijst de vraag, hoe kunnen zij dan groeien in hun volwassenheidsniveau?

"In lijn met de visie van de gemeente moet een IT-route uitgestippeld worden, die betrouwbaar genoeg is om het doel te bereiken en flexibel genoeg is om wijzigende omstandigheden mee te nemen."

Visie en samenwerking op IT-gebied

Het volwassenheidsniveau wordt aangeduid met een cijfer volgens het Capability Maturity Model (CMM) voor IT-vaardigheid. De VNG nam het al mee in het rapport ‘Analyse Cloudontwikkelingen 2023’. Om de uitdagingen van de toekomst aan te kunnen, moeten gemeenten zich richten op een langetermijnplan. Dit plan omvat onder meer investeringen in het werven en behouden van gekwalificeerd personeel in een overspannen arbeidsmarkt, de beperkte budgetten effectief inzetten, en de ICT-omgeving continu verbeteren om te voldoen aan de toenemende eisen van informatieveiligheid.

De rol van IT-partners kan hierin een belangrijk verschil maken. In lijn met de visie van de gemeente moet een IT-route uitgestippeld worden, die betrouwbaar genoeg is om het doel te bereiken en flexibel genoeg is om wijzigende omstandigheden mee te nemen. Die ‘roadmap’ is een hulpmiddel om een passende route voor de gemeente te kunnen plotten, waarbij in workshops de wensen en mogelijkheden in kaart worden gebracht en keuzes gemaakt. Die worden vervolgens vertaald naar een functioneel ontwerp voor bijvoorbeeld een ‘cloud landingzone’ als basis voor het IT-platform. En met elke stap die de gemeente neemt, groeit ook de IT-volwassenheid.

Van visie naar voorzieningen

Met de voorgaande schets wordt duidelijk dat de visie én de ‘roadmap’ de basis zijn voor een toekomstbestendig IT-platform’ met de gewenste functionaliteit en beveiliging. Na ontwerp, bouw en transitie, stelt de gemeente zich vervolgens in een regieorganisatie op als de spin in het web die vraag en antwoord op het gebied van IT met elkaar verbindt. Wederom is het magische woord ‘samenwerken, omdat het IT-landschap bestaat uit tientallen softwareleveranciers, cloudproviders, werkplekleveranciers, servicepartners op het gebied van beveiliging, lokale netwerken, etcetera.

Met de juiste ‘governance’ houdt de gemeente de regie en wordt de visie op 2030 omgezet in IT-voorzieningen. Met de gemeente aan het stuur, bieden een routekaart en de juiste partners voldoende vertrouwen om een toekomstbestendig IT-platform te ontwikkelen voor een betere dienstverlening aan burgers en bedrijven.